مریم میرزاخانی در 13 اردیبهشت ماه 1356 در شهر تهران به دنیا آمد. پدر او، احمد میرزاخانی، مهندس الکترونیک و رئیس هیئت مدیره‌ی سازمان آموزش نیکوکاری رعد بود. مریم میرزاخانی به عنوان نابغه‌ی ایرانی ریاضی شناخته می‌شود که در سن 40 سالگی دار فانی را وداع گفت.

مریم میرزاخانی بعد از تمام شدن دوره‌ی ابتدایی، وارد مدرسه‌ی فرزانگان تهران (استعدادهای درخشان-سمپاد) شد و در همان جا مقطع دبیرستان را پشت سر گذاشت. او در دوران کودکی خود در رویای نویسندگی بود و کمتر به ریاضی علاقه داشت. سرگرمی رایج او خواندن رمان‌های مختلف بود.

مریم میرزاخانی والدین فرهیخته‌ای داشت که او را هیچ وقت برای درس خواندن تحت فشار نگذاشتند، بلکه همواره آرزو داشتند تا در عرصه‌های ارزشمند زندگی گام بردارد. میرزاخانی سه خواهر و برادر داشت. برادر بزرگش، اولین کسی بود که شعله‌ی عشق به ریاضی و علوم را در او برانگیخت.

وقتی میرزاخانی دوره‌ی دبستان را به اتمام رساند، جنگ ایران هم به پایان رسیده بود و در شرایط آموزشی بهتری می‌توانست درس بخواند. او با شروع مقطع دبیرستان با رؤیا بهشتی آشنا شد و دوستی‌شان تا سال‌ها بعد ادامه یافت. رویا بهشتی کسی بود که به میرزاخانی کمک کرد تا به دنبال انگیزه‌ها و علاقه‌مندی‌هایش برود.

میرزاخانی و دوست صمیمی‌اش در کتاب فروشی‌های نزدیک دبیرستان قدم می‌زدند، زیرا دبیرستانی که در آن تحصیل می‌کردند نزدیک به چند کتاب فروشی بود. آن‌ها همیشه به کتاب فروشی‌ها سر می‌زدند و کتاب‌هایی را به طور اتفاقی می‌خریدند.

مریم میرزاخانی بعد از رسیدن به موفقیت از مدیر دبیرستان خود تشکر کرد و او را یکی از تأثیرگذارترین افراد در زندگی‌اش دانست؛ زیرا او همواره در تلاش بود تا تمام امکاناتی که پسران دارند را در اختیار آن‌ها قرار دهد.

اولین مدال طلای المپیاد ریاضی میرزاخانی

مریم میرزاخانی در سال 1373 بعد از کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری، توانست با کسب 41 امتیاز مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ را به دست آورد. یک سال بعد به امتیاز 42 به‌عنوان نمره‌ی کامل دست یافت و مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی که در کانادا برگزار می‌شد را کسب کرد. پس میرزاخانی اولین دختری بود که مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی را به دست آورد و توانست نمره‌ی کامل را دریافت کند.

در سال 1376، اتوبوسی که دانشجویان ریاضی شرکت کننده در بیست و دومین دوره‌ی مسابقات ریاضی دانشجویی اهواز بود، در راه برگشت به تهران، به دره سقوط کرد. در این تصادف شش نفر از استعدادهای درخشان ریاضی ایرانی فوت کردند که از آن جمله می‌توان به آرمان بهرامیان و رضا صادقی اشاره کرد که دارندگان مدال المپیاد جهانی ریاضی هستند. میرزاخانی هم در این اتوبوس حضور داشت اما توانست جان سالم به در ببرد.

میرزاخانی وارد دانشگاه صنعتی شریف شد

مریم میرزاخانی بعد از تمام شدن دوران دبیرستان خود به دانشگاه صنعتی شریف راه یافت. همه انتظار داشتند میرزاخانی رشته‌ی مهندسی برق را انتخاب کند، اما او خواهان ریاضی بود و در بین گرایش‌های مختلف ریاضی، به سمت ریاضی محض رفت. او در سال 1378 در رشته‌ی ریاضی کارشناسی ارشد گرفت و بعد از آن برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در دانشگاه هاروارد به تحصیل پرداخت. میرزاخانی در سال 1383، دکترای ریاضی را زیر نظر پروفسور کرتیس مک مولن گرفت و به‌عنوان نابغه و پروفسور ریاضی در دانشگاه پرینستون آمریکا شروع به کار کرد. او بعد از چهار سال تدریس و گذر از درجه‌ی استادیاری، در سال 1387 به‌عنوان استاد تمام مشغول کار در دانشگاه استنفورد شد.

ریاضی‌دانان از سال‌ها قبل به دنبال راه حلی برای محاسبه‌ی عمق حلقه‌های ترسیم شدن روی سطوح هذلولی بودند و سرانجام مریم میرزاخانی در سال 1378 توانست بهترین راه حل را پیشنهاد دهد. او موفق شد با پیدا کردن راه حلی کاربردی برای حساب کردن حجم فرم‌های هندسی هذلولی، توجه همگان را در دنیای ریاضی به خود خیره کند. میرزاخانی اعتقاد داشت دنیا از قوانین هندسه‌ی هذلولی تبعیت می‌کند، در این راستا می‌توان برای محاسبه‌ی اشکالی که فرم هندسی مرتبی ندارند، با رسم حلقه‌هایی روی سطوح آن‌ها، حجم دقیقشان را به دست آورد.

مجله‌ی پاپیولار ساینس آمریکا در سال 1384، میرزاخانی را یکی از 10 ذهن برتر جوان دنیا نامید و انجمن ریاضی آمریکا نیز در سال 1388، جایزه‌ی بلومنتال را به خاطر دستاوردهای فوق‌العاده‌اش در علم ریاضی، به او داد.

میرزاخانی تمرکز زیادی روی مطالعه سطوح هذلولی از طریق فضاهای پیمانه‌ای داشت. لازم به ذکر است، فضای هذلولی در مقابل فضای اقلیدسی قرار گرفته و تنها یک خط موازی با یک خط مشخص می‌تواند از یک نقطه‌ی ثابت عبور کند. در فضای هذلولی غیر اقلیدسی، تعداد بسیار زیادی از خطوط موازی می‌تواند از یک نقطه ثابت عبور کند. مجموعه زوایای مثلث در فضای هذلولی کمتر از 180 درجه است. در این فضای منحنی، کوتاه‌ترین مسیر بین دو نقطه به‌عنوان ژئودزیک تلقی می‌شود. میرزاخانی محاسبه انواع خاصی از ژئودزیک با نام ژئودزیک بسته‌ی ساده روی سطوح هذلولوی را برعهده داشت.

شار زلزله سال‌های متمادی مسئله‌ای بی پاسخ در علم ریاضی به‌حساب می‌آمد. سرانجام مریم میرزاخانی در سال 1389 توانست نظریه‌ی شار زلزله ویلیام ترستن را روی فضای تایشمولر اثبات کند.

میرزاخانی در سال 1393 در کنار الکس اسکین و امیر محمدی، اثبات کرد ژئودزیکهای مختلط و بستارهای آن‌ها، نامنظم و فرکتال نیستند؛ بلکه بر خلاف نظریه‌های قبلی خیلی هم منظم‌اند. او موفق شد اثبات کند بستارهای ژئودزیک مختلط، خاصیت جبری داشته و می‌توانند به طور چند جمله‌ای تعریف شوند، به همین خاطر غیر منعطف‌اند. نظریه میرزاخانی بسیار شبیه به نتایج مارینا راتنر در دهه 1990 میلادی بود.

ازدواج میرزاخانی

مریم میرزاخانی در سال 1384 با یان وندارک، استاد ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر علوم کامپیوتر مرکز تحقیقاتی IBM ازدواج کرد. او و همسرش صاحب دختری با نام آناهیتا شدند.

بهترین جایزه ریاضی به دست میرزاخانی رسید

مریم میرزاخانی در سال 1393 برنده جایزه‌ی فیلدز شد.

هر چهار سال یک بار جایزه‌ی فیلدز به بهترین دانشمند ریاضی زیر 40 سال داده می شود. این جایزه بهترین و معتبرترین نشان علمی ریاضیات است و میرزاخانی به‌عنوان اولین زنی معرفی شد که توانست این جایزه را دریافت کند.

او در زمان دریافت جایزه‌ی فیلدز 37 ساله بود و حسن روحانی رئیس جمهور ایران و دکتر فرجی دانا وزیر وقت علوم ایران، کسب این جایزه را به او تبریک گفتند.

جوایز و افتخارات کسب شده مریم میرزاخانی

• جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال 2003 میلادی
• جایزه فارغ‌التحصیل برتر دانشگاه هاروارد در سال 2003 میلادی
• جایزه پژوهشگر برتر سازمان Clay Mathematics Institute در سال 2004 میلادی
• دریافت جایزه AMS Blumenthal Award در سال 2009 میلادی
• شرکت در کنگره‌ی جهانی ریاضیدانان در سال 2010 میلادی و سخنرانی درباره توپولوژی و سیستم‌های دینامیکی و ODE
• کسب جایزه‌ی AMS Ruth Lyttle Satter Prize که هر دو سال یک بار به بهترین تحقیقات ریاضی توسط انجمن ریاضی آمریکا داده می‌شود
• کسب جایزه‌ی تحقیقاتی کلی در سال 2014 میلادی
• سخنرانی در انجمن بین‌المللی ریاضی‌دانان در سال 2014 میلادی
• کسب مدال فیلدز در سال 2014 میلادی
• عضویت در انجمن فلسفه‌ی آمریکا در سال 2015 میلادی
• انتخاب به‌عنوان معاون خارجی آکادمی علوم فرانسه در سال 2015 میلادی
• عضو آکادمی ملی علوم آمریکا در سال 2016 میلادی
• عضو آکادمی علوم و هنر آمریکا در سال 2017 میلادی

آخرین حضور مریم میرزاخانی در صفحه‌ی شخصی‌اش:

هر چقدر بیشتر برای ریاضیات وقت می‌گذارم، بیشتر هیجان زده می‌شوم.

درگذشت مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی چند سالی است با سرطان سینه دست و پنجه نرم می‌کند. او در تیرماه 1396 در بیمارستان بستری شد و سرانجام با این دنیا وداع گفت. میرزاخانی از چهار سال قبل به این بیماری مبتلا بود و سرطان به مغز استخوان او وارد شده بود. والدین میرزاخانی برای عیادتش به آمریکا سفر کرده بودند. سرانجام مریم میرزاخانی تاب نیاورد و در 24 تیرماه 1396، با علم ریاضی خداحافظی کرد و به دار باقی پیوست.

خبر فوت میرزاخانی به‌عنوان نابغه و پروفسور بزرگ علم ریاضی، شبکه‌های اجتماعی را در برگرفت، به‌طوری که هشتگ نام مریم میرزاخانی به رتبه‌ی دهم توییتر رسید.

خبر مرگ میرزاخانی واکنش‌های گسترده‌ای را در سراسر دنیا در پی داشت و رئیس جمهور کشورمان نیز درگذشت او را تسلیت گفت.

در ادامه محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، محمد فرهادی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، علی اکبر صالحی، رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی، محمود فتوحی، رئیس فعلی دانشگاه صنعتی شریف، غلامعلی حداد عادل، رئیس فعلی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گری لوئیس، نماینده مقیم سازمان‌ ملل در تهران و فیروز نادری، دانشمند سابق ناسا از درگذشت مریم میرزاخانی ابراز ناراحتی کردند و درگذشت او را به جامعه بزرگ ریاضی تسلیت گفتند.